قبرستان ارامنه، از قبرستان هاي كهن مشهد مقدس است كه قدمت آن به بيش از صد سال مي رسد. اين آرامستان محل دفن مسيحيان شهر طوس و مشهد قديم بوده و در خيابان حرعاملي، ابتداي تقاطع شهيد كريمي قرار گرفته است. قبرستان ارامنه مشهد در گذشته در نقطه اي خارج و دور از شهر بوده است و به تدريج با شهرسازي هاي انجام شده و تغييرات جغرافيايي، هم اكنون در يكي از محلات شلوغ واقع در مركز شهر مشهد قرار دارد. براي بازديد از اين قبرستان تاريخي تور مشهد الفباي سفر را رزرو كرده و پس از زيارت حرم امام هشتم، امام رضا(ع) به بازديد از اين قبرستان شگفت انگيز برويد.

پيدايش ارامنه در شهر مشهد

براي اولين بار نادرشاه افشار جمعي از خانوارهاي ارمني و يهودي را به شهر مشهد منتقل و آن ها را در بيرون از شهر سكونت داد. به آن دليل كه خراسان با كشورهاي آسياي ميانه مرز مشترك داشت، تاجران و صنعتگران مسيحي زيادي از ايروان، قراباغ، نخجوان، تركمنستان و روسيه به آنجا مهاجرت مي كردند. مهاجران ارمني نيز از اواخر قرن نوزده ميلادي و حكومت قاجار از مرز باجگيران و درگز وارد اين استان شده و در شهرهاي مشهد، قوچان، نيشابور، شيروان، سبزوار، بجنورد و درگز ساكن شدند. كمي بعد تجار ارمني از نقاط ديگر كشور مثل آذربايجان و اصفهان به اين استان آمده و به كارهاي تجاري و صنعتي مشغول شدند كه بيشتر كارخانجات آن ها، كارخانه هاي تصفيه پنبه، توليد الكل صنعتي و پزشكي، قيرسازي و نخ ريسي بود.

وسعت گورستان ارامنه مشهد

اين گورستان در گذشته بسيار بيشتر از حال وسعت داشت، زيرا طي چند سال گذشته به منظور انجام عمليات هاي عمراني  توسط شهرداري، قسمت بزرگي از اين مجموعه تخريب شده است. به طور كلي وسعت گورستان ارامنه مشهد تقريبا ۲۵۸۴ مترمربع مي باشد و بخشي از كل مساحت قبرستان براي ساخت و ساز، تخريب و سنگ قبرها به بخشي ديگر انتقال داده شده است، اما هنوز هم جزء بهترين جاذبه هاي گردشگري مشهد مي باشد.

كليساي گورستان ارامنه شهر مشهد

در گورستان ارامنه شهر مشهد كليساي مسيحيان نيز وجود دارد كه قدمت آن به هفتاد سال مي رسد. مساحت كل زمين قبرستان ارامنه مشهد وسعتي بالغ بر ۴۵۴۲ مترمربع و مساحت كليسا يا مادور (نمازخانه) آن ۱۰۲ مترمربع است. طبق كتيبه سردر، مادور راهبه كا‌ترين را آرپنيك و ملكوم هارتونياس به ياد مادر و مادرزن خود كه در همين مكان به خاك سپرده شده اند، در سال ۱۹۴۷ بنا كرده اند.

افراد دفن شده در گورستان ارامنه مشهد

مدفونين گورستان ارامنه از كشورهاي آمريكا، روسيه، گرجستان، كانادا، فرانسه، لهستان و بسياري كشورهاي ديگر بوده و خط هاي نوشته شده بر روي سنگ قبرها شامل رسم الخط فارسي، آرامي، ارمني، انگليسي، لهستاني، فرانسوي، روسي و … مي باشد. قديمي ترين تاريخي كه بر روي سنگ قبرها حك شده است به اواخر دوره قاجار و جديد‌ترين آن اوايل پهلوي دوم تعلق دارد. مهم ترين قبر در گورستان ارامنه مشهد متعلق به مبلغ آمريكايي لوئيس اف اسلستين مي باشد كه در سال ۱۸۹۵ ميلادي در مشهد متوطن شد.
در قبرستان ارامنه مشهد اشخاصي با تفاوت هاي مختلف دفن شده اند كه مي توان به ارتودكس‌ها، كاتوليك‌ها، ارامنه گريگور و آشوري ها اشاره كرد. قسمتي از قبرهاي اين آرامستان به مهاجران لهستاني و آورندگان پيام حقيقتي ناگوار از تاريخ جنگ جهاني دوم مي باشد و زنان و كودكاني كه در سال ۱۹۴۲ پس از رهايي از اردوگاه هاي كار اجباري در سيبري به ايران پناه آوردند و متاسفانه تعدادي از اين اشخاص به دليل بيماري و ناتواني و سختي هاي راه درگذشتند. در اين قبرستان تعداد ۳۰ لهستاني مهاجر در قسمتي ويژه مدفون هستند.
اشكال سنگ هاي تراشيده روي قبرها داراي تنوع زيادي مي باشند و تعدادي از آن ها محل مخصوص عودسوز دارد. همچنين صليب ها نيز در اين مكان متنوع مي باشند، اما معروف ترين اين صليب ها، صليبي است كه در كليساي ارتودوكس روسيه مورد استفاده بوده و علاوه بر يك خط افقي، يك خط كوتاه تر افقي بالاي خط افقي اصلي و يك خط كج نيز در زير خط افقي اصلي دارد.
قبرستان ارامنه مشهد، تنها آرامستان مربوط به ارامنه در شهر مشهد مقدس مي باشد كه براي گردشگراني كه با خريد بليط هواپيما مشهد به اين شهر سفر مي كنند و همچنين از لحاظ تاريخي و سياسي داراي جايگاه و ارزش به خصوصي مي باشد كه با شماره ۳۱۴۴۴ در رديف آثار ملي قرار گرفته است.